به گزارش شادا، آیین‌نامه اجرایی مواد ۳۵ و ۴۰ قانون تأمین مالی تولید و زیرساخت‌ها که با همکاری کلیه دستگاه‌های اجرایی تهیه و به تصویب هیئت وزیران رسیده، پیشینه‌ای از چالش‌های گذشته در اجرای پروژه‌های مشارکتی را مرتفع می‌سازد؛ جایی که عدم شفافیت، فرمول‌های ثابت مالی و نبود تضمین‌های معتبر، مانع جذب سرمایه‌گذاران خصوصی شده بود. 

علیرضا خزایی، کارشناس مرکز تأمین مالی تولید وزارت اقتصاد می‌گوید: این مصوبه با جلب نظر مستقیم بخش خصوصی در تمام مراحل تدوین، تجربه‌ای نوین در نظام تصمیم‌گیری ایجاد کرده و اهمیت آن در افزایش بهره‌وری بخش عمومی و بهره‌گیری از ظرفیت‌های خصوصی نهفته است.

خزایی تفکیک وظایف میان دستگاه اجرایی (به عنوان مجری) و سازمان برنامه و بودجه (ناظر بر تعهدات دولتی در بودجه) را یکی از ویژگی‌های کلیدی برشمرد.

وی از نوآوری‌هایی مانند مدل مالی مبتنی بر توافق دوجانبه به جای فرمول‌های ثابت، معرفی تسهیل‌گر مشارکت برای بازاریابی و جذب منابع (با انتخاب رقابتی و مجوز از سازمان سرمایه‌گذاری یا بورس، بدون الزام به رتبه‌بندی سازمان برنامه) و حذف «امضای طلایی» برای نخستین بار خبر داد.

قانون تأمین مالی تولید و زیرساخت‌ها در مواد ۳۵ و ۴۰ به طور خاص، تضمین تعهدات دولتی در قراردادهای PPP را الزامی می‌سازد و اجازه اجرای مشارکتی طرح‌های تولیدی و زیربنایی را با پیش‌بینی شرایط رقابتی از طریق مزایده یا مناقصه می‌دهند. تبصره‌های این مواد بر قراردادهای بلندمدت و نتیجه‌محور تأکید دارند، جایی که سرمایه‌گذار خصوصی محصول (کالا یا خدمت) را تأمین کرده و بازگشت اصل و سود از محل منافع بهره‌برداری و حمایت‌های دولتی انجام می‌شود.

فقدان این ظرفیت قانونی و شکاف زیرساختی تا کنون مانع توسعه مشارکت عمومی خصوصی شده است در حالی که مطالعات نشان می‌دهد که اجرای موفق PPP می‌تواند جذب سرمایه خصوصی را تا ۵۰ درصد افزایش دهد، ریسک‌های مالی را تقسیم کند و بهره‌وری را ۲۰-۳۰ درصد بهبود بخشد و تصویب این آیین‌نامه، پاسخی مستقیم به این نیاز است.

تجربیات موفق جهانی PPP نشان می‌دهد که با ساختار مناسب، این مدل می‌تواند شکاف‌های زیرساختی را پر کند و رشد اقتصادی را تسریع بخشد. بر اساس گزارش‌های بانک جهانی، بانک توسعه آسیایی (تا ۲۰۲۵)، بیش از ۱۳۰۰ پروژه PPP موفق در جهان اجرا شده که ۷۰ درصد آن‌ها در کشورهای در حال توسعه، جذب سرمایه خصوصی را تا ۴۰ درصد افزایش داده و بهره‌وری را بهبود بخشیده است. در ادامه، به بررسی مفصل‌تر مدل‌ها و پروژه‌های برجسته می‌پردازیم:

 فرودگاه بین‌المللی آدن عبدوله، سومالی 

فرودگاه بین‌المللی آدن اده (2019)، سومالی یکی از این نمونه‌های جهانی است که در آن طی قراردادی با شرکت Favori LLC، مدیریت و ارتقای فرودگاه را به بخش خصوصی سپرده شد. افزایش درآمد دولت از ۱ میلیون به ۱۰ میلیون دلار سالانه، بهبود خدمات پروازی (کاهش تأخیرها به ۱۵ درصد) و ایجاد ۵۰۰ شغل مستقیم از نتایج این قرارداد بود. در این نمونه مزایده رقابتی و تضمین پرداخت دولتی، ریسک را کاهش و پذیرش محلی را افزایش داد.

پروژه انتقال برق تالا، هند 

پروژه انتقال برق تالا، هند (۲۰۰۸) با تضمین ۱۰۰ درصدی پرداخت توسط PGCIL (شرکت دولتی)، بخش خصوصی خطوط انتقال برق هیدروالکتریک را ساخت و مالک شد. پایداری شبکه برق برای ۱۰ میلیون خانوار، کاهش قطعی‌ها به ۵ درصد و جذب ۳۰۰ میلیون دلار سرمایه خصوصی از نتایج اجرای این الگو در پروژه نامبرده است. این مدل موفق تقسیم ریسک عادلانه (دولت ریسک پرداخت، خصوصی ریسک فنی) را محقق و با نظارت مستقل، فساد را حذف کرد.

 خطوط اکسپرس I-495، ویرجینیا

خطوط اکسپرس I-495، ویرجینیا، آمریکا (۲۰۱۲) مورد دیگری است که در آن افزودن خطوط عوارضی HOT با سرمایه‌گذاری خصوصی ۲ میلیارد دلاری محقق شد. کاهش ترافیک ۳۰ درصدی، افزایش درآمد عوارض به ۱۰۰ میلیون دلار سالانه و صرفه‌جویی ۱ میلیارد دلاری در زمان مسافران از دستاوردهای این پروژه بود که نوآوری طراحی (مانند سیستم‌های هوشمند ترافیک) و مدل مالی شفاف و کاهش هزینه‌ها تا ۲۰ درصد را به همراه داشت.

سیستم آب و فاضلاب مانیل 

سیستم آب و فاضلاب مانیل (MWSS)، فیلیپین (۱۹۹۷) نمونه دیگری است که تقسیم شهر به دو منطقه با اجاره دارایی‌های دولتی به خصوصی را انجام داد.  افزایش پوشش خدمات به ۶۳ درصد در منطقه شرقی (از ۵۰ درصد)، بهبود کیفیت آب (کاهش آلودگی ۴۰ درصدی) و تأمین آب برای ۴.۵ میلیون نفر از نتایج آن بود. 

خط ریلی ونکوور

مدل Concession: Canada Line، ونکوور، کانادا (۲۰۰۹) نمونه موفق دیگری از این نوع تامین مالی است که خط ریلی ۱۹ کیلومتری با مدل PPP استانی را محقق کرد و موجب: دو برابر شدن ظرفیت مسافر (به ۱۰۰ هزار نفر روزانه)، تسریع توسعه شهری (افزایش املاک ۲۵ درصدی) و صرفه‌جویی ۱.۵ میلیارد دلاری دولتی شد. 

 پروژه‌های نوظهور ۲۰۲۵: PMNCH برای سلامت مادران و Kribi Power در کامرون دو نمونه موفق دیگر از این مدل هستند. که پروژه اول با مشارکت دولت‌ها، NGOها و خصوصی، سلامت مادران را در ۱۰۰ کشور با کاهش  ۳۰ درصدی مرگ‌ومیر تضمین کرد. Kribi (اولین PPP گاز-برق در آفریقای مرکزی) ۲۱۶ مگاوات برق تولید و ۵۰۰ میلیون دلار سرمایه جذب کرد.

  Gautrain در آفریقای جنوبی و Shanghai Wastewater در چین نیز دو نمونه دیگر هستند. پروژه  80 کیلومتر ریلی Gautrain ترافیک را ۴۰ درصد کاهش داد و ۳۰ هزار شغل ایجاد کرد. 

پروژه چینی نامبرده در سال 2010، آلودگی فاضلاب را ۶۰ درصد کم کرد و ۵۰۰ میلیون دلار صرفه‌جویی به همراه داشت.

حالا با تصویب آیین نامه اجرایی این مدل از تامین مالی، انتظار می رود با درس هایی از مدل‌های موفق جهانی شکاف زیرساختی تا حد زیادی مرتفع شود.